- 6 min
Wat zijn PFAS en hoe kunnen we de schadelijke effecten op onze gezondheid vermijden?
Ze zitten in verpakkingen, pannen met antiaanbaklaag, cosmetica, de sneeuw op de Mount Everest en waarschijnlijk je bloed: PFAS (poly- en perfluoralkylstoffen), een groep van bijna 5000 nuttige, maar schadelijke stoffen. Ze blijven tot een millennium in de natuur voordat ze worden afgebroken. Als je regelmatig wordt blootgesteld, hopen ze zich op in je lichaam en duurt het jaren voordat je ze kwijt bent. Maar wat zijn hun effecten op onze gezondheid en hoe kunnen we blootstelling voorkomen?
Hoe PFAS onze wereld binnenkwam
PFAS komen van nature niet voor in de natuur en zijn door de mens gemaakte stoffen. De meest bekende PFAS is Teflon en werd per ongeluk ontdekt door Dr. Roy Plunkett in 1938 in de laboratoria van het bedrijf DuPont op zoek naar een niet-toxisch koelmiddel.
Eerst wist hij niet wat hij met de nieuwe stof aan moest. Maar in 1942 stelden de wetenschappers van het Manhattan Project hem voor een probleem. Ze hadden een materiaal nodig dat bestand was tegen het supercorrosieve uraniumhexafluoride, zodat ze uranium konden verrijken en de atoombom konden bouwen. Ze vonden dat teflon precies aan de criteria voldeed: het is extreem stabiel, degradeert niet en is niet corrosief, het is een ‘forever chemical’.
Na de Tweede Wereldoorlog werd Teflon vrijgegeven en bedrijven als DuPont en 3M vonden er in de jaren vijftig de eerste commerciële toepassingen voor. In de jaren daarna werden er nog veel meer nieuwe toepassingen ontwikkeld: antiaanbakpannen, waterafstotende spray, blusschuim, pesticiden, verf, make-up, shampoo, zonnebrandcrème, scheerschuim, magnetron popcornzakjes, pizzadozen en andere vetbestendige verpakkingen, snoep wikkels, plastic waterflessen, schoonmaakmiddelen en meer…
De eerste tekenen van de negatieve gezondheidseffecten van PFAS
Bij mensen zijn verschillende soorten PFAS in verband gebracht met kanker, schildklieraandoeningen, verminderde immuniteit, verminderde vruchtbaarheid, hoog cholesterol, geboorteafwijkingen en andere ziekten. Hoewel bedrijven zich bewust waren van de risico’s, duurde het lang voordat ze het overheidsbeleid wijzigden:
Jaren ’60: Een onderzoek toonde aan dat een bepaalde PFAS (AFFF) leverbeschadiging veroorzaakt bij dieren en mensen.
Jaren ’70: Onderzoek door 3M heeft uitgewezen dat twee andere soorten PFAS (PFOA en PFOS) giftig zijn.
Jaren ’80: De Amerikaanse marine ontdekt dat een type PFAS (AFFF) waterleven doodt en het milieu schaadt. Uit onderzoek van 3M blijkt dat hun medewerkers PFAS in hun bloed hebben.
1999: De nadelige gezondheidseffecten worden echt duidelijk. PFAS duikt op in het bloed van mensen over heel Amerika. En de eerste rechtszaak wordt aangespannen tegen DuPont door een boer, zoals aangrijpend wordt weergegeven in de film ‘Dark Waters’. Zijn vee werd plotseling ziek en te stierf. Hij onthulde dat DuPont tonnen PFAS (PFOA) op een lokale stortplaats dumpte, waardoor de watervoorziening van het vee en de Ohio-rivier werd vergiftigd, waardoor het drinkwater van 80.000 mensen werd vervuild.
2000: DuPont schikt de rechtszaak voor een niet nader genoemd bedrag. 3M kondigt aan dat het de productie van twee soorten ‘long-chain’ PFAS (PFOA en PFOS) zal stopzetten en deze in 2002 niet meer in producten zal stoppen. Maar ze beginnen meer ‘short-chain’ PFAS te produceren, dat waarschijnlijk even schadelijk is volgens wetenschappers.
2006: Nadat de EPA heeft verklaard dat PFAS met lange keten waarschijnlijk kankerverwekkend is, moedigen ze alle grote fabrikanten aan om te stoppen met de productie ervan. DuPont en anderen beloven de productie tegen 2015 uit te faseren, maar beginnen net als 3M meer ‘short-chain’ PFAS te produceren.
2012: De EPA geeft grote publieke watersystemen de opdracht om te testen of PFAS binnen de aanbevolen 200 ppt voor PFOS en 400 ppt voor PFOA ligt. De resultaten tonen aan dat 110 miljoen Amerikanen worden blootgesteld aan hogere PFAS waarden in hun drinkwater. Een medisch onderzoek toont een verband aan tussen blootstelling aan PFOA en zes ziekten: zaadbalkanker, nierkanker, hoog cholesterolgehalte, colitis ulcerosa, schildklieraandoeningen en door zwangerschap veroorzaakte hypertensie.
2016: De EPA wijzigt naar een strenger adviesniveau voor PFOA en PFOS in drinkwater van 70 ppt.
2017: DuPont schikt een class action-rechtszaak uit 2001 door 3550 getroffen individuen voor $ 671 miljoen, maar ontkende enig wangedrag.
2022: Na meer onderzoek stelt EPA een veel strenger adviesniveau vast voor drinkwater van 0,02 ppt voor PFOS en 0,004 ppt voor PFOA. Ze geven ook definitieve gezondheidsadviezen voor moderne PFAS-stoffen zoals HFPO-DA en zijn ammoniumzout GenX van 10 ppt en voor PFBS 2000 ppt.
Filmtip
In Dark Waters start een bedrijfsadvocaat een milieurechtzaak tegen DuPont die onthult een lange geschiedenis van PFAS-vervuiling.
Het probleem met het overstappen op andere soorten PFAS
Toen het publiekelijk duidelijk werd dat de ‘long-chain’ PFAS-typen (PFOA en PFOS) schadelijk waren voor de menselijke gezondheid, begonnen bedrijven andere ‘short-chain’ PFAS-typen te produceren, zoals GenX. Omdat er zoveel verschillende PFAS-materialen zijn, is er geen goed onderzoek beschikbaar naar al hun verschillende effecten op de gezondheid. In de meeste landen is het ook niet aan de producent van een nieuwe chemische stof om grootschalig onderzoek te doen naar de effecten op de menselijke gezondheid, maar dit moet in de loop van de tijd door andere partijen worden aangetoond. En nu zeggen verschillende wetenschappers dat deze ‘short-chain’ PFAS-typen net zo schadelijk kunnen zijn1. Maar het zal waarschijnlijk toch nog een tijd voordat er voldoende onderzoeksresultaten zijn om dit voor alle PFAS onomstotelijk te kunnen bewijzen.
Wat te doen om je blootstelling aan PFAS te verminderen
Hoewel PFAS nu vrijwel overal in de natuur zijn, is het er meestal in waarschijnlijk te hoge, maar niet zeer schadelijke concentraties. Tenzij je in de buurt woont van een verontreinigde locatie waar PFAS is geproduceerd, verwerkt of gestort. In die gevallen is het belangrijk om je water te testen op verontreiniging en om voedsel dat in dat gebied is verbouwd te vermijden. Dus doe misschien even een google-zoekopdracht om te zien of je in de buurt van zo’n locatie woont.
Als je twijfelt over je waterkwaliteit, kunt je jouw plaatselijke waterleverancier vragen wat zij aan PFAS doen en hoeveel er in het water zit. Je zou zelfs kunnen overwegen om een osmose (RO) waterfilter in huis te installeren om de PFAS te filteren als de waterkwaliteit slecht is.
Te vermijden producten
Er zijn ook een paar producten die je kunt vermijden om je blootstelling te verminderen:
- Stop met het gebruik van je pan met antiaanbaklaag. Hoewel het over het algemeen als veilig wordt beschouwd als je hem op laag vuur gebruikt zonder het te krassen, kan dit moeilijk zijn om volledig te vermijden. Het probleem is dat veel fabrikanten nu zeggen dat hun pan PFOA-vrij is, maar dat ze zijn overgestapt op het nieuwere, maar waarschijnlijk even schadelijke GenX-type PFAS, waardoor ze dus niet PFAS-vrij zijn.
- Gebruik geen magnetronpopcorn.
- Veel tandfloss producten bevatten PFAS, dus als je het wilt gebruiken, zoek dan specifiek naar een product dat PFAS-vrij is.
- Vermijd producten met vlekbestendige coatings zoals meubels, stoffen of tapijten. Vraag bij twijfel specifiek om een PFAS-vrij product.
- Vermijd fastfoodverpakkingen. Terwijl ze in de EU werken aan een verbod op PFAS in voedselgerelateerde producten, wordt het nog steeds veel gebruikt, vooral in verpakkingen voor vettig voedsel. Als je toch fastfood wilt eten, kun je je eigen bakje meenemen, of in het restaurant van een echt bord eten als dat mogelijk is.
- Vermijd (sport)kleding die Scotchguard-, Teflon- of Goretex-coatings of een andere nieuw uitgevonden coating met PFAS gebruiken om ze waterdicht te maken of gemakkelijker schoon te houden. Hoewel verschillende fabrikanten proberen om vormen van PFAS uit te faseren, worden ze nog steeds veel gebruikt.
- In onze voeding komt het grootste deel van de PFAS van vis en vlees, vooral van dieren hoog in de voedselketen. PFAS bioaccumuleert dus wanneer een groter dier een ander dier eet, bouwt de PFAS zich op in het grotere dier. In de lever zijn de concentraties het hoogst, dus eet die vooral niet. Stoppen met vlees of het verminderen van vleesconsumptie is niet alleen goed voor het klimaat, maar levert ook op dit gebied gezondheidsvoordelen op.
- Controleer het etiket van cosmetica, schoonmaakproducten en huishoudelijke artikelen om te zien of je de woorden PTFE (polytetrafluorethyleen), perfluor, perfluoroctyl, triethoxysilaan, perfluornonyldimethicon, perfluordecaline of perfluorhexaan kunt vinden. Als dat zo is, gebruik ze dan niet.
We hebben politieke actie nodig
Het probleem is dat omdat er veel PFAS-typen zijn met ingewikkelde namen, het moeilijk te herkennen en soms onmogelijk is om te weten of er PFAS in een bepaald product zitten. Het beste is als regeringen wetten aannemen die PFAS beperken of op zijn minst duidelijk maken op de verpakking of het product ze bevatten. Laat de vertegenwoordigers van je politieke partijen dus weten dat je dit belangrijk vindt en steun milieugroeperingen die actie ondernemen.
Over de hele wereld worden al stappen ondernomen om het gebruik van PFAS in verschillende producten te verminderen, maar we zijn nog verre van een totaalverbod. De Verenigde Staten hebben beperkte regelgeving en deze varieert van staat tot staat, maar de EU werkt nu aan voorstellen om PFAS sterk te beperken, die ze in 2023 zullen beoordelen.
De volgende stap naar een duurzaam leven
Door ons bomen voor je te laten planten in Tanzania om je CO2-uitstoot te compenseren, krijg je ook toegang tot het programma ‘In harmonie met de aarde’ waar je steeds meer leert over hoe je de meest milieuvriendelijke keuzes in het leven kunt maken. Bestel dus nu je bomen: